12 December 2009

ULURU post-publication comments




KUMMENTI U OSSERVAZZJONIJIET
FUQ L-AHHAR KTIEB IPPUBBLIKAT
“ULURU”
(2009)

ACHILLE MIZZI, RECENZJONI TAL-KTIEB, FIT-TORCA, 6 TA’ DICEMBRU 2009:
ULURU
Poeziji 1997 - 2008
Joe Saliba (Awstralja) 2009
Nimrod Publications. pp. 72

Lil Joe Saliba ili nafu ’l fuq minn erbghin sena. Konna ltqajna l-ewwel darba fl-1967 ghand il-Lux Press fi Fleur de Lys meta jien kont qed nipprepara ghat-titbiegh tal-ewwel ktieb tieghi, “L-Ghar tal-Enimmi” u huwa ghat-tieni ktieb tieghu “Ferh, Biki u Poezija”. Naf li bhali kien imgennen ghall-poezija u mill-ewwel laqatni bhala poeta ta’ hila. Saliba kien mar l-Awstralja u mieghu kont tlift kull kuntatt, hlief kull meta ppubblika xi ktieb tal-poezija li hu kien jibghatli bhala gest ta’ hbiberija.

Mal-medda tas-snin Saliba hareg ghad-dawl ghadd ta’ kotba tal-poezija: Ilhna tar-Rebbiegha (1966), Ferh, Biki u Poezija (1967), Ilma (1981), Lamentations of a Happy Man (1989) u Alwettiera. Dan biex ma nsemmix li kien ukoll ko-awtur u/jew kontributur f’bosta gabriet ta’ poeziji, kif ukoll rapprezentat fl-antologiji principali. L-attività tieghu fl-Awstralja kienet hàwtiela hafna u ghaliha gie wkoll ippremjat.

Fil-fehma tieghi Saliba jmissu jkun maghruf hafna izjed milli hu f’Malta. Jaghtini x’nahseb li Saliba jbati mill-izvantaġġ tal-boghod ... tad-distanza enormi li hemm bejn l-Awstralja u Malta - haga din li ma jmesshiex tigri minhabba li l-kittieba ta’ barra huma fergha hajja mill-identità lingwistika u kulturali taghna. Barra minn hekk illum li qed nghixu fl-era digitali dan id-distakk imissu jkun wisq anqas. Xi ftit tat-tort iridu jerfghuh l-amministraturi lokali tal-kultura taghna li jmisshom jghinu hafna izjed biex isiru skambji bejn awturi Maltin li jghixu Malta u dawk li jghixu lil hinn minnha. Nistghu wkoll ninnewtralizzaw l-izvantagg finanzjarju li jinsab fih il-kittieb Malti fl-Awstralja biex ixerred xoghlu f’Malta u jsir aktar maghruf permezz ta’ sussidji apposta. X’nippretendu...li l-Gvern Awstraljan sa jidhol ghalina biex l-awtur Malti jkun maghruf f’pajjizu stess. Il-poeta jhossu dizilluz bil-weghdiet fiergha li jsirulu u jcanfar:

Jigu l-kbarat minn Malta u jparprulna
B’hafna paroli li sa jwettqu kollox,
B’weghdi ta’ gid li ftit li xejn jissarrfu…
(Uluru)

Il-poezija ta’ Saliba toghgobni ghal diversi ragunijiet li jaghzluha minn ta’ ohrajn. L-ewwel karatteristika li tolqotni hija l-ghazla tas-suggetti u l-mod originali u frisk kif dawn jigu ttrattati. Fil-poezija tieghu qajla ssib dawk l-isterjotipi li ssib f’hafna mill-poezija Maltija li tinkiteb f’Malta, anke dik kontemporanja miktuba minn poeti ta’ generazzjonijiet aktar zaghzugha minna. Din l-originalità hija mseddqa minn kultura wiesgha u minn ottika ‘awstraljana’, haga li ma tistax tonqos f’kittieb li ilu jghix f’dan il-kontinent ghexieren ta’ snin. Ta’ min isemmi l-hila li l-poeta ghandu biex jikkonkretizza stati emottivi permezz ta’ vokabularju mqanqal u xejn anqas mirqum.

Minkejja kollox, wiehed qatt ma jixba’ jistudja d-differenzi li hemm bejn poeta Malti li ghex ghomru f’Malta u poeti ohrajn Maltin li ghexu fi bnadi ohra tad-dinja. Wiehed jintebah b’certa dikotomija li turi li waqt li s-sigill tal-identità baqa’ Malti, l-ambjent Awstraljan halla l-impatt tieghu anke fejn il-poeta kien dikjarattiv tal-gheruq Maltin u l-gibda li ghadu jhoss lejhom. Kultant il-poeta jirnexxilu jiddistakka xi ftit ruhu u jpoggi lil din it-tikka ta’ Malta taht il-mikroskopju mondjali u jghaddi kummenti spassjonati fuq pajjizu...Malta.

Mhux minnu l-gherf li gbarna mill-imgarrab
Ta’ kull ma gara
Tul iz-zminijet.
Bqajna l-istess:
Ucuħ ta’ art geblija
Iebsa hadid
Ghax-xita u l-mohriet.

Ghamjin izraq bix-xemx ghalxejn izernaq,
U s-slielem sal-gardjoli
Ma jlahhqux ...
(Gardjoli, Rtokk u Nfafar).

Hawnhekk wiehed irid jikkummenta fuq il-ghala Saliba semma din il-gabra ta’ poeziji ULURU. Kif insibu f’nota mill-awtur, Uluru jew Ayers Rock huwa monolit kolossali f’nofs l-Awstralja, b’dawra ta’ 5 mili, 1000 pied gholi u mil u nofs midfun taht l-art. Dan il-post bil-leggendi u t-tpingijiet antiki tieghu huwa sagru u sinifkanti hafna ghall-Indigni Awstraljani.

Imma fil-qalb ta’ qalbu Saliba ghadu Malti f’dak li jsawwar l-identità tieghu. U dan mhux biss fl-imhabba ghal-lingwa li huwa juzaha b’facilità u b’reqqa kbira, ghanja fil-lessiku u nieqsa minn kull barbarizmi li jistghu jdennsulha giehha. Jidher ukoll fid-dimensjoni spiritwali tieghu li wiret fi tfulitu f’Birkirara anke jekk, skont ma qal hu stess, din mhix manifestata bl-istess ortodossja Kattolika li wiret f’hogor ommu.

Twemmini safi bla tingis pagan.
Slittu mill-Bibbja mhux mill-Vatikan.

B’danakollu Saliba ghandu diversi drabi xejriet profondi ta’ sensittività u spiritwalità li taghżlu u taqtghu mill-kotra medhija fil-frivolità tal-hajja ta’ kuljum… xhieda dawn ta’ mohh gharriexi u profond.

(TMIEM IR-RECENSJONI TA' ACHILLE MIZZI)

DR CLEMENTE ZAMMIT: Il-vrus tieghek minn dejjem ammirajthom ghax jaghmlu hafna sens barra milli mirquma tajjeb.

NAZZARENU ZERAFA: Dawn il-poeziji huma verament xhieda ta' min int, x'int u kif tahsibha.

ACHILLE MIZZI: Ghad ghandek, kif minn dejjem kellek, il-kelma Maltija safja u sabiha li hadt mieghek minn Birkirkara. Il-hsieb hu dejjem originali u qatt banali u l-prosodija hi bla ebda tinqir.

GORG BORG: Poeziji bi hsibijiet li tista’ thoss il-kotra li ma tafx tesprimi ruhha ghax m’ghandhiex id-don tal-poezija...Rajt ukoll li xi drabi ghadek tuza’ l-vers tal-hdax b’effett tajjeb hafna...Ma naqbilx mieghek f’haga wahda. Ghandek dritt thaddem religjon gdida jekk int konvint minnha kif tidher li int konvint izda ma nahsibx li hu sew li tmaqdar u b’xi mod twaqqa’ ghac-cajt xi religjon ohra.

SERGIO GRECH: Saliba hu poeta ritrattista. Bil-kliem kapaci johloq ritratt. Hi poezija li ma ddurx mal-lewza u ma tinsatarx. Il-poeta li ghandu jghid jghidu u l-metrika tieghu hija wahda qabbieza qisha zifna. Il-kliem bhal donnu jrid jaqbez mill-karta. Dan kollu jaghmel il-poezija tieghu bhala esperjenza sabiha u mqanqla.

CARMEL CAUCHI: Minkejja li fil-poezijia genwina wiehed ghandu jikteb dak li verament ihoss, jiena nemmen li mhux kulma jinkiteb ghandu jigi pubblikat...inti bqajt thobb ilsien art twelidna u thaddmu b'tant maestrija.

IL-PROFESSUR MANWEL MIFSUD: Alla jbierkek, ghadek tikteb dejjem xoghlijiet godda, u l-versi tieghek qed isiru dejjem iktar attwali, dejjem iktar b'sahhithom u cari, u b'ritmu partikolari taghhom.

DR ADRIAN GRIMA: Ilbierah ma stajtx neghleb it-tentazzjoni u spiccajt qrajt uhud mill-poeziji ta' Uluru. Apparti l-gost li niehu naqra l-poezija - dak garantit - tematikament u mil-lat ta' storja letterarja nahseb li f'Uluru hemm bosta elementi interessanti. Ix-xoghol li tiftah bih, bil-kritika harxa kontra l-mexxejja Maltin li joqoghdu jwieghdu fil-vojt, huwa tematikament qawwi. L-istqarrija li dak li inti u Maltin oħrajn irnexxielkom tiksbu ksibtuh bl-gharaq ta' gbinkom u mhux bl-ghajnuna ta' Malta - u speċjalment il-weggha li pajjizek ma kellux il-hila jiehu hsiebek - dawn narahom tematikament interessanti ghax id-diskors dwar il-letteratura Maltija fl-Awstralja jidhirli li hu wisq mahkum mill-isterjotipi dwar il-preservazzjoni tal-lingwa jew is-success tal-emigranti Maltin li donnu waqa' f’idejhom bhall-manna mis-sema.

Minkejja li miniex religjuz wisq, "Manifest ta' Twemmini," li tibda bic-cahda personali tal-Kattolicizmu, laqtitni. It-ton nahseb l-iktar li laqatni. Dan mit iehor, storja fabbrikata ohra. Ix-xoghol ta' ricerka li għamlet Lou Drofenik fuq l-influwenza (jien nghid) negattiva tal-Knisja Kattolika fuq l-emigranti Maltin rajtu frisk u rivelatorju hafna. Aktarx li fhimt mill-ewwel, pero', li miniex partikolarment entuzjast fuq il-poezija religjuza b'mod generali… F'dan is-sens nippreferi mumenti bhal "Quddiem il-Mewt," ghax tassew li quddiemha kulhadd paljazza tinten... Forsi din hija l-unika gustizzja li tezisti fid-dinja, il-gustizzja tal-mewt ghal kulhadd (ghalkemm mhux kulhadd imut xorta). Ghogobni wkoll ir-ritmu, u l-heffa, ta’ poezija bhal “Pronjosi”.

Kif tista' tobsor minn dak li ghedt fil-bidu, poezija bħal "Identita'," li fakkritni fil-ktieb ta' Amin Maalouf "On Identity," rajtha partikolarment interessanti ghax tattakka l-isterjotipi dwar l-emigranti Maltin li nisimghu u nippropagaw hawnhekk. Malta tidher bhala dik li ttradietek, li bighetek mhux bhala l-art imqaddsa ta’ twelidek.

B'mod generali hassejt is-sensazzjoni friska ta' poezija Maltija miktuba u magħguna f'kuntest socjali, kulturali differenti - fl-ispazju ckejken ta' tmien nazzjonalitajiet jghixu magenb xulxin - fl-ispazju ta' kontinent geografiku, kulturali, fiziku bla qies.

PAUL VELLA: Veru ktieb sabih kemm fil-kontenut u fil-prezentazzjoni. Faccata professjonali hafna u dan il-kumment gej minn wiehed li kien jahdem fl-istampa.

PATRICK SAMMUT: Jinhass sewwa l-livell spiritwali (dak li jmur lil hinn minn kull religjon partikolari) fil-versi ta’ Saliba, flimkien ma’ hsieb profond, sengha fit-thaddim tal-kelma Maltija, u mhabba kemm lejn il-gzira li halla warajh snin ilu (Malta) u dik li llum ihossu parti minnha (l-Awstralja). Joe Saliba huwa ezempju tajjeb ta’ kittieba emigranti li bis-sahha taghhom l-ilsien u l-letteratura Maltin hargu mil-limiti dejqa tal-fruntieri nazzjonali.

JOE AXIAQ: Versi jisplodu bis-sincerità u l-filosofija.

MANUEL CASHA: Hsus ta' ruhu minghajr biza' jew inibizzjoni. Fejn il-hsieb u l-messagg johorgu minghajr kompromess. Fejn il-kuragg tal-kittieb jigi qabel il-biza' mic-cirkostanzi. Ghalija, din hi t-tip ta' poezija li tinteressani. Wara kollox poeta li jolqot, dejjem jghix fix-xifer.

FREDU CACHIA: Joe, hadt gost bil-kitba kollha, wahda sabiha u l-ohra thallilek toghma tajba. Hadtni postijiet fejn insejt fejn huma, pingejtli bahar, sema, genna u infern, qhab u fratelli...Jien naf sew x’ridt tfisser u hekk bla biza’ hrigt stampa li ftit ghandhom il-kuragg ghaliha...Mill-abbundanza tal-qalb jitkellem il-fomm. Int hekk ghamilt, hekk ktibt.

FRANCIS GALEA: Poeziji tieghek li nhosshom sinciera, onesti u sensittivi hafna. Kellu bzonn kull kittieb jimxi wara l-passi tieghek u ma jibzax jikteb fuq il-grajjiet kurrenti u l-ambjent ta’ madwaru.

RODERICK BOVINGDON: Huwa jieqaf, josserva, janalizza, jisma’, jinterpreta, iwiezen ma’ tal-imghoddi, ikejjel id-distanzi spazjali u jahsad. Izda dejjem jibqa’ ikkondizzjonat minn, ghalkemm mhux irsir, tal-psike li hu evolva fih innifsu fl-isfond ta’ kulma garrab u wettaq...Dan il-poeta jghodd fost l-ahjar poeti tal-kelma u tat-tifsira Maltin. Minghajr tigbid lingwistiku artificjali huwa jirnexxilu jirrendi l-esperjenza umana minn ghajn Maltija minghajr qtugh ta’ distanzi territorjali, storici, lingwistici, fi kliem imsawwar b’hila mill-aqwa imma b’facilità naturali, minghajr tqanzigh...Jilma fl-ahhar mill-ahhar, is-sliem ta’ ruh solitarja, hiemda, donnha kuntenta fid-destin taghha. Anzi jitfaccaw sahansitra mumenti ta’ ghaxqa, ta’ ghozza, ta’ ghogba u ta’ sodisfazzjon u fuq kollox ta’ rassenjazzjoni.

MANWEL CASSAR, poezija ta’ hajr:

Hajr ghal ULURU, gabra poeziji ta’ Joe Saliba

Sa nofs il-lum, mill-bierah filghaxija
tlajt gholjiet ktieb ghanjietek Uluru.
Qalb mikxufa, qalb thammar b’demm il-hajja,
monolit f’nofs dezert ta’ qari iehor
mismugh il-bierah f’Lejla Letterarja,
mafkar t’ghajxien u wemna wahdanija
b’ghazla bil-hsieb u r-rieda, mhux bid-drawwa.

Ktiebek qrajtu bla nifs, minn dejjem b’dehwa
ghall-versi li ghalija bil-kuluri
li filghaxija spiss Uluru tqawwas
f’inzul ix-xemx, u xejn m’huma inqas tieghek.

Sincier f’li ghedtlek. Bl-istess mod nistqarrlek
ukoll b’tiqjis u b’fehma, mhux imwebbel,
li hbatt nisthajjel xi hofriet u meded
biz-zliq, kif f’Uluru li tlajtha --- meta
taqwil dawwart dwar djien. Bil-qawwi naqbel
mal-lewm ta’ whud, qatt denji, jdennu, joghdru,
u dawk li mkien il-qodos izebilhu,
’mma ma jahtix il-blat stess, samm, fond, gholi.

It-tieni darba ’l Uluru, ghax ktiebek
jien tlajt. Ghalija leggendarju
bit-tpingijiet ta’ hnientek ’l ghajrek, b’maghha
serjatajiet ta’ fejda wiesgha. Nroddlok
il-hajr. Nerga’ nitilghu kemm-il darba!

21 ta’ Settembru 2009

No comments:

Post a Comment